Ο Βάσος Γεώργας μιλά για τον μεγάλο Έλληνα σκηνοθέτη και για αυτό το πολύτιμο εγχείρημα.
Ο Μίνως Βολανάκης, όσο ζούσε, διατηρούσε μια φανατική σχέση με το βιβλίο, με τη λογοτεχνία, το θεατρικό έργο, τις λέξεις. Όπου και αν τον συναντούσες, κρατούσε πάντοτε ένα βιβλίο στα χέρια του. Ακόμα και καθώς περπατούσε, διάβαζε, χαμένος μέσα στις σκέψεις του. Οι άνθρωποι που αποτελούσαν τους πιο αφοσιωμένους φίλους του, θέλοντας να τιμήσουν τη μνήμη του αλλά και να διαχειριστούν με κάποιο τρόπο την παράδοσή του, σύστησαν ένα ανεξάρτητο σωματείο με την ονομασία «Φίλοι Μίνου Βολανάκη». Μία από τις πρώτες τους ενέργειες ήταν να μεταφέρουν ολόκληρη την προσωπική του βιβλιοθήκη σε έναν δημόσιο χώρο, ώστε να μην πάει χαμένη όλη αυτή η γνώση, όλα αυτά τα υπέροχα και σπάνια βιβλία. Έτσι, λίγα μέτρα από την πλατεία των Εξαρχείων δημιουργήθηκε το καφενείο-μπαρ «Βιβλιοθήκη Βολανάκη», σχεδιασμένο με τρόπο τέτοιον, που κι εκείνος θα έβρισκε ιδανικό για μελέτη.
O Μίνως Βολανάκης με τη Τζένη Καρέζη και τον Κώστα Καζάκο.
Μπορεί να μπει κανείς επιλέγοντας μία από τις δύο εισόδους του: είτε από τη Στουρνάρη 11, που μια μικρή στοά οδηγεί σε έναν κηπάκο, είτε από τη Σολωμού 12. Εκεί συνάντησα τον Βάσο Γεώργα, πρόεδρο του σωματείου, ο οποίος μου μίλησε για την πρωτοβουλία να εκδώσουν τις περίφημες μεταφράσεις του Βολανάκη από τα αρχαία ελληνικά, τα αγγλικά αλλά και τα γαλλικά. «Είναι τεράστιο το ενδιαφέρον για τις μεταφράσεις του Μίνωα, γιατί συνδυάζουν την ποίηση και τη στρωτή γλώσσα. Ο Μίνως έβλεπε το κείμενο σαν ζωντανό οργανισμό. Γι' αυτό και συνεχώς τα άλλαζε. Στο θέατρο αντιμετώπιζε τα πάντα, από τους ηθοποιούς μέχρι τα σκηνικά, σαν μικρά παιδιά.» Είναι ωραίο που δημιουργήσατε αυτόν το χώρο μνήμης ενός τόσο σημαντικού ανθρώπου του θεάτρου αλλά και του λόγου, σχολιάζω. Μου λέει: «Τον δημιουργήσαμε για να μπορούμε να κάνουμε κάποιες εκδηλώσεις. Θέλαμε να γίνει στα Εξάρχεια γιατί ήταν η γειτονιά στην οποία μεγάλωσε κι έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του, και που λάτρευε. Επίσης, σε μια εποχή τόσο δύσκολη, θέλαμε να αποτελέσει ένα καταφύγιο όπου μπορείς να πιεις έναν καφέ και να μελετήσεις. Σχεδιάστηκε με γνώμονα σε ποιον χώρο θα άρεσε και του ίδιου να κάθεται το πρωί και να διαβάζει. Γι' αυτό και φέραμε εδώ ολόκληρη την προσωπική του βιβλιοθήκη. Μπορεί οποιοσδήποτε να έρθει και να διαβάσει ένα βιβλίο − τα οποία, βέβαια, οφείλουμε να προστατεύσουμε, καθώς πολλά από αυτά είναι σπάνια και με ιδιόχειρες αφιερώσεις. Όταν ήρθε ο Δημήτρης Δημητριάδης δάκρυσε συγκινημένος, καθώς βρήκε την πρώτη έκδοση του «Πεθαίνω σαν χώρα» με αφιέρωσή του στον Βολανάκη. Υπάρχουν βιβλία με αφιερώσεις του Ζενέ και του Κανέτι, για να μην αναφερθούμε στον Ελύτη, στον Εγγονόπουλο και άλλους πολλούς. Όλα αυτά έχουν ιστορική αξία».
Ο Βολανάκης, προσωπικότητα με διεθνή εμβέλεια, δεν είχε καμιά ματαιοδοξία όσον αφορά το όνομα και τη διασημότητά του. Μιλούσε εξαιρετικά καλά αγγλικά − είχε σπουδάσει στην Οξφόρδη και είχε δουλέψει χρόνια στην Αγγλία, σκηνοθετώντας ακόμα και τραγωδία, αλλά δεν σκέφτηκε ποτέ σοβαρά να εκδώσει τις μεταφράσεις του σε βιβλία.
Ο κ. Γεώργας εξηγεί: «Πριν συμβεί το μοιραίο, είχε δείξει ένα ενδιαφέρον να εκδώσει μερικές από αυτές και είχε κάνει κάποιες επαφές με μικρούς εκδοτικούς οίκους, γιατί πάντα τον ενδιέφεραν οι ανεξάρτητες κινήσεις. Καθώς ο θάνατός του ήταν ανεπάντεχος, δεν πρόλαβε. Άλλωστε, είχε πολλά σχέδια πριν πεθάνει. Ένα από αυτά ήταν η μεταφορά αρχαίων ελληνικών έργων σε ταινία. Κάτι που δεν είναι ιδιαιτέρως γνωστό είναι ότι οι κύριες σπουδές του ήταν πάνω στον κινηματογράφο. Μάλιστα, πριν φύγει στο εξωτερικό λόγω δικτατορίας, είχε κάνει συμφωνία με τη Φίνος Φιλμ να μεταφέρει τον "Οιδίποδα" σε ταινία. Με τη Μεταπολίτευση ξεκίνησε την ιστορία με τα νταμάρια που μετέτρεψε σε θέατρα και ενώ είχε κατασταλάξει στην ιδέα με τον κινηματογράφο, τελικά δεν πρόλαβε να την πραγματοποιήσει».
Ο Μίνως Βολανάκης με τη Μελίνα Μερκούρη
Η Bibliothéque, που έχει ήδη εκδώσει τα πρώτα βιβλία του μεταφραστικού έργου του Βολανάκη, είναι ένα λογοτεχνικό site που παίζει και ρόλο δημόσιας βιβλιοθήκης. Ανεβάζει κείμενα νέων αλλά και παλιότερων λογοτεχνών, που οποιοσδήποτε μπορεί να διαβάσει. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο έχει και μια άλλη σειρά δραστηριοτήτων, όπως συζητήσεις πολιτικού και κοινωνικού ενδιαφέροντος, φιλολογικές βραδιές, ενώ παράλληλα έχει αρχίσει εδώ κι έναν χρόνο να βγάζει βιβλία. Τα βιβλία αυτά είναι τριών ειδών: ποιητικά, νέων λογοτεχνών και κοινωνικού προβληματισμού. Υπάρχει επίσης και σειρά θεάτρου, μέσα από την οποία βγάζει τις μεταφράσεις του Μίνωα Βολονάκη. Ξεκίνησε με τον «Κάιν» του Μπάιρον και προσφάτως συνέχισε με τον «Οιδίποδα» και τη «Μήδεια». Παλιότερα, ο Σύλλογος Φίλων Μίνου Βολανάκη είχε βγάλει σε μια ενδιαφέρουσα έκδοση τις μεταφράσεις του της «Παλατινής Ανθολογίας», που συνοδευόταν από ένα CD όπου ακουγόταν ο ίδιος ο σκηνοθέτης να την παρουσιάζει σε μια βραδιά στο Θέατρο Κεφαλληνίας.
Ο κ. Γεώργας συνεχίζει: «Τώρα αρχίσαμε αυτήν τη σειρά σε συνεργασία του Συλλόγου με την Bibliothéque, αφενός γιατί υπήρχαν πάρα πολλοί άνθρωποι οι οποίοι τις έψαχναν κι ενοχλούσαν από δω κι από κει κι έβρισκαν τελικά κάποιο αντίγραφο κι αφετέρου γιατί είναι κρίμα να χαθούν. Τώρα δουλεύουμε επάνω στην "Ιφιγένεια" και στην "Αντιγόνη" και ετοιμαζόμαστε να κυκλοφορήσουμε τον θεατρικό Ζενέ, τον οποίο έχει μεταφράσει σχεδόν όλο. Ήταν πολύ φίλοι και για πολλά χρόνια ο Ζενέ δεν έδινε την άδειά του σε Έλληνες σκηνοθέτες να ανεβάσουν έργα του, παρά μόνο αν ήταν σε μεταφράσεις του Βολανάκη. Έχει μεταφράσει κι άλλα, πάρα πολλά έργα, τα οποία σκοπεύουμε σιγά-σιγά να εκδώσουμε. Υπάρχει μια αντικειμενική δυσκολία. Ο Μίνως άλλαζε τις μεταφράσεις του διαρκώς, και αν ζούσε πάλι θα τις άλλαζε. Είχε έμμονες ιδέες, τις δούλευε συνεχώς και εκτός παραστάσεων. Στην "Παλατινή Ανθολογία" για πολλούς στίχους έχουμε παραθέσει περισσότερες από μία εκδοχές. Στην τελευταία του παράσταση στην Επίδαυρο, στην "Αντιγόνη" με την Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, στη διάρκεια των προβών είχε αλλάξει τέσσερις φορές το φινάλε. Ακόμα και στη γενική πρόβα, σταμάτησε πριν από το τελικό στάσιμο, ώστε να το ξαναδουλέψει εν όψει της πρεμιέρας».
«Οιδίπους» και «Μήδεια» σε μετάφραση Μίνου Βολανάκη. Όταν τη δεκαετία του '70 δούλευε τη "Μήδεια", για να καταλήξει σε ασφαλή συμπεράσματα σε σχέση με το κείμενο, διάβασε 400 με 500 βιβλία επιστημονικής φαντασίας, ψάχνοντας να βρει τον τρόπο που το έργο έχει επηρεάσει τους συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας...
Γιατί νομίζετε ότι εξακολουθούν να έχουν οι μεταφράσεις αυτές τόσο μεγάλη αξία; «Είναι τεράστιο το ενδιαφέρον για τις μεταφράσεις του Μίνωα, γιατί συνδυάζουν την ποίηση και τη στρωτή γλώσσα. Στον "Κάιν", που έχει μια γλώσσα δύσκολη, ο Μίνως έχει δώσει μια ποιητικότητα που είναι σαν να διαβάζεις ένα άλλο έργο. Ο Μίνως έβλεπε το κείμενο σαν ζωντανό οργανισμό. Γι' αυτό και συνεχώς τα άλλαζε. Στο θέατρο αντιμετώπιζε τα πάντα, από τους ηθοποιούς μέχρι τα σκηνικά, σαν μικρά παιδιά. Όταν τη δεκαετία του '70 δούλευε τη "Μήδεια", για να καταλήξει σε ασφαλή συμπεράσματα σε σχέση με το κείμενο, διάβασε 400 με 500 βιβλία επιστημονικής φαντασίας, ψάχνοντας να βρει τον τρόπο που το έργο έχει επηρεάσει τους συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας. Τα βρήκε και τα κατέγραψε. Ετοιμάζουμε ένα site με το όνομά του, όπου θα ανεβούν και όλες αυτές οι σημειώσεις του». Info: «Βιβλιοθήκη Βολανάκη» Στουρνάρη 11, Εξάρχεια www.bibliotheque.gr
www.lifo.gr/Χρήστος Παρίδης
