Ο κορυφαίος σκηνοθέτης σαν να αποφάσισε ξαφνικά να γίνει πολίτης της Ρωσίας, μιας χώρας με την οποία συνδέεται στενά 30 τόσα χρόνια. Φέτος όμως ανέπτυξε ταχύτητα. Σκηνοθετεί στις μεγαλύτερες σκηνές, συνεργάστηκε με το άλλο μεγάλο ελληνικό αστέρι, τον μαέστρο Θόδωρο Κουρεντζή, στην όπερα «Νοσφεράτου», ετοιμάζεται να εγκαινιάσει στη Μόσχα.
Ο Θόδωρος Τερζόπουλος κινείται μεταξύ Πεκίνου, Ρωσίας, Ιταλίας, Αμερικής, Πολωνίας και Αθήνας. Σύντομα θα κυκλοφορήσει το βιβλίο της Μεθόδου του μεταφρασμένο σε 15 γλώσσες. Λίγο πριν ολοκληρωθούν τα σεμινάρια στη Θερινή Ακαδημία του Αττις με μαθητές Ελληνες και ξένους πάνω στο σύστημα εργασίας του σκηνοθέτη, συναντήσαμε τον Θόδωρο Τερζόπουλο. Γιατί τον χειμώνα που πέρασε έκανε πολλά και σημαντικά.
ΦΩΤ. ΜΑΡΙΟΣ ΒΑΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ
Τον Μάρτιο είχε πρεμιέρα «Το τέλος του παιχνιδιού» του Σ. Μπέκετ στο θέατρο Αλεξαντρίνσκι στην Αγία Πετρούπολη, όπου εκτός από τη σκηνοθεσία επιμελήθηκε το σκηνικό και τα κοστούμια. Τον Ιούνιο σκηνοθέτησε στο Φεστιβάλ Ντιαγκίλεφ της Περμ την όπερα «Νοσφεράτου» του Ντμίτρι Κουρλιάντσκι, σε σκηνική εγκατάσταση Γιάννη Κουνέλλη και μουσική διεύθυνση Θόδωρου Κουρεντζή. Μια εντυπωσιακή παράσταση που αποθεώθηκε, με πρωταγωνιστές τους Αλα Ντεμίτοβα, Τάσο Δήμα, Σοφία Χιλλ, Ναταλία Πσενιτσνίκοβα.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι στο ίδιο φεστιβάλ είχε προηγηθεί «Η Ινδιάνα βασίλισσα» του Πέρσελ σε σκηνοθεσία Πίτερ Σέλαρς, ενώ ακολουθούν το 2015 η «Ιεροτελεστία της Άνοιξης» του Στραβίνσκι σε σκηνοθεσία Ρομέο Καστελούτσι και το 2016 η «Τραβιάτα» του Βέρντι σε σκηνοθεσία Μπομπ Ουίλσον.
Αλλά ο Θόδωρος Τερζόπουλος δεν τελειώνει με τη Ρωσία. Τον Οκτώβριο εγκαινιάζει την επαναλειτουργία τού ιστορικού μοσχοβίτικου θεάτρου Στανισλάφσκι με τις «Βάκχες» του Ευριπίδη.
• Τρία έργα, τρεις μεγάλες παραγωγές, σε τρεις διαφορετικές πόλεις της Ρωσίας.
Το «Τέλος του παιχνιδιού» θα μείνει στο ρεπερτόριο του Αλεξαντρίνσκι και θα παίζεται για χρόνια. Τον Σεπτέμβριο, πριν από την πρεμιέρα των «Βακχών», θα πεταχτώ από τη Μόσχα να το ξαναστήσω, αφού ανοίγει το Φεστιβάλ της Αγίας Πετρούπολης. Το «Νοσφεράτου» θα παίζεται στο ρεπερτόριο της όπερας και τον Φεβρουάριο θα ταξιδέψει στο Μπολσόι, στο Φεστιβάλ Χρυσής Μάσκας. Αν μου επιτρέπεται να το πω, ήταν μια εκρηκτική πρόταση. Η μοντέρνα μουσική άποψη του Κουρεντζή, το εντυπωσιακό σκηνικό με τα εκατό φέρετρα, τα χιλιάδες μαχαίρια, τα τεράστια στεφάνια του Κουνέλλη. Εφερα το θέμα στη δική μου σκηνική γλώσσα, το στίγμα, δηλαδή, είναι σαφές. Σαν να «επαναχορογράφησα» τη «Λίμνη των κύκνων», αυτό το υπέροχο ρώσικο σύμβολο του Τσαϊκόφσκι. Ο κύκνος της αθωότητας δολοφονείται, αλλά δεν υπάρχει ο κλασικός Δράκουλας. Και ο βαμπιρισμός λειτουργεί εκατέρωθεν μέσα σε μια παράκρουση του χωρίς πια αίμα Νοσφεράτου. Ηταν μια φόρμα επικών διαστάσεων. Το αστείο είναι ότι μια τοπική κομμουνιστική εφημερίδα έγραψε: «Ο Τερζόπουλος διαφθείρει τη νεολαία μεταφυτεύοντας ιδέες από άλλους πλανήτες»…
• Να σκεφτώ ότι θα ακολουθήσει κι άλλη όπερα;
Έχω ήδη προτάσεις για παραστάσεις μεγάλης φόρμας και, ομολογώ, με ενδιαφέρουν πολύ. Η σχέση μου με τη Ρωσία κλείνει 30 χρόνια. Εκανα τέσσερις παραστάσεις μόνο με την Ντεμίτοβα – το «Κουαρτέτο» παίχτηκε στο θέατρο Ταγκάνκα 300 φορές… Μου έχει ζητηθεί να αναλάβω ένα μεγάλο ρώσικο θέατρο. Θα δούμε… Θα λείψω ξανά για αρκετό καιρό, αλλά το Άττις θα μένει πάντα ανοιχτό. Θα επαναληφθεί το «Amor», θα φωνάξω κάποιους νέους. Πρώτος ο Σάββας Στρούμπος θα δουλέψει πια στον κεντρικό χώρο. Θέλω να τονίσω τη συγκλονιστική δουλειά που κάνει ο Κουρεντζής εκεί στα Ουράλια. Ανεβάζει παραγωγές που παρακολουθούν διευθυντές θεάτρων όπερας, δημοσιογράφοι από όλο τον κόσμο. Διευθύνει ένα κέντρο πολιτισμού απίστευτης καλλιτεχνικής ποιότητας κρατώντας ιδανικά τις ισορροπίες. Δεν κατήργησε την παλιά παράδοση της όπερας, παραστάσεις λαϊκού θεάματος, που απευθύνονται στο ευρύ κοινό, αλλά σταδιακά τις αντικαθιστά πολύ προσεκτικά, έξυπνα, σωστά. Και συγχρόνως πειραματίζεται.
• Τον Οκτώβριο έχετε μια ακόμα πρεμιέρα στη Μόσχα. Εγκαινιάζετε το θρυλικό θέατρο Στανισλάφσκι, που επαναλειτουργεί ανακαινισμένο με τις «Βάκχες».
Θα παρουσιαστεί επίσης στα ρωσικά η Μέθοδος με τίτλο «Η επιστροφή του Διόνυσου» και θα γίνει η έκθεση της συνεργάτιδας φωτογράφου μας Johanna Veber. Η προετοιμασία των «Βακχών» είναι σχεδόν ολοκληρωμένη. Στον ρόλο του Διόνυσου, η εκπληκτική Έλενα Μορόζοβα, ένα θηρίο υποκριτικής. Θα έρθει τον Αύγουστο για να δουλέψουμε κι εδώ. Θα την πάω στον Κιθαιρώνα και τους Δελφούς.
• Πώς βρήκατε τους Ρώσους καλλιτέχνες;
Στην Αγία Πετρούπολη και στη Μόσχα βοηθός-σκηνοθέτης ήταν ο Σάββας Στρούμπος – πλέον κάνει πολλά πράγματα μόνος του. Οι πρόβες έγιναν σε υπέροχο κλίμα. Στο «Τέλος του παιχνιδιού» χάρηκα δύο Ρώσους ηθοποιούς, 80 και 84 ετών, στους ρόλους των Νελ και Ναγκ. Ήταν συγκλονιστική αίσθηση να δουλεύεις με υπερήλικες που έφεραν όλη την εμπειρία της ρώσικης θεατρικής παράδοσης και συγχρόνως γνώριζαν τόσο καλά το σύστημα Μέγιερχολντ, Στανισλάφσκι, αλλά και του σοβιετικού ρεαλισμού. Σχολές που κατεδαφίστηκαν, αφού η Ακαδημία, μετά την περεστρόικα, τις απάλειψε από τα εγχειρίδια αποδεχόμενη τον τρόπο του αμερικάνικου ψυχολογικού ρεαλισμού. Αυτό το ρεύμα επικράτησε τα πρώτα χρόνια, τώρα όμως κατάλαβαν ότι δεν οδηγεί πουθενά και προσπαθούν να αξιοποιήσουν την παράδοσή τους, να εισχωρήσουν με μεγαλύτερη ορμή στα δικά τους ζητήματα. Μ' άλλα λόγια, οι Ρώσοι έχουν πολιτιστική πολιτική σε όλες τις τέχνες.
• Το ρωσικό υπουργείο Πολιτισμού έχει δώσει τόπο στα νιάτα;
Παντού… Ηλικιωμένους διευθυντές καλλιτεχνικών οργανισμών, όχι απαραίτητα συντηρητικούς, αλλά με πολύ ακαδημαϊκή άποψη, ένα ισχυρό επιτελείο συμβούλων του Πούτιν για τον Πολιτισμό τούς αντικατέστησε με νέους, έως και 25άρηδες. Σε φοβερά πόστα σε όλη τη χώρα. Ο βοηθός μου στο «Νοσφεράτου» ήταν ένας 25χρονος διευθυντής θεάτρου όπερας μιας γειτονικής στην Περμ πόλης. Η Ιρίνα Αντόνοβα, που διεύθυνε το Μουσείο Πούσκιν για πάνω από μισό αιώνα, αντικαταστάθηκε από την 40χρονη ιστορικό και κριτικό Τέχνης Μαρίνα Λοσάκ. Το ίδιο έγινε και στο Μπολσόι. Ολόκληρα συνεργεία θεατρολόγων και τεχνικών δουλεύουν πάνω σε σημειώσεις των Μέγιερχολντ, Στανισλάφσκι, Αϊζενστάιν, σε μικρά φιλμ, σκίτσα, φωτογραφίες, ζωγραφικές. Προσπαθούν να καταλάβουν τι είχε συμβεί στη δεκαετία της θεατρικής αναγέννησης του ’20 και του ’30, τότε που καθιερώνεται ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός. Επειδή σε εμάς ήρθε διαμεσολαβημένος από τις ΗΠΑ μαζί με την… κόκα κόλα, δεν τον γνωρίζουμε. Ε, λοιπόν, ο εξπρεσιονιστής στα δικά μας μακρινά μάτια Στανισλάφσκι δίδασκε τη μεγάλη φόρμα στην ερμηνεία του ηθοποιού και στη σκηνοθεσία. Αγνοούμε το ρώσικο θέατρο. Τους νέους σκηνοθέτες, όπως τον εξαιρετικό Κιρίλ Σερεμπρένικοφ.
• Απουσιάζατε επτά μήνες. Πώς είναι να ζεις κανείς στη Ρωσία;
Σαν να ζει μέσα στην Ιστορία, την παράδοση. Νομίζεις ότι θα ξεπροβάλει από το στενό ο Ντοστογιέφσκι, βλέπεις το σπίτι του Γκόγκολ, την Πλισέτσκαγια να διασχίζει τον δρόμο. Βρίσκεσαι μέσα σε μνήμες τέχνης, πολιτισμού. Είναι μεγάλο πράγμα η Ιστορία ενός λαού. Ένα τηλεοπτικό κανάλι επί 24 ώρες εκπέμπει για την κουλτούρα, κάνει αφιερώματα σε Ρώσους καλλιτέχνες για να τους γνωρίσει η νέα γενιά. Μα όταν λέμε πατρίδα, τι εννοούμε παρά τη γνώση της Ιστορίας;
• Και μετά από αυτά γειωθήκατε στην Αθήνα.
Η σοκαριστική εικόνα της πόλης μου έφερε κατάθλιψη. Τρεις μέρες δεν μπορούσα να περπατήσω. Συνήθισα. Έτσι είναι δυστυχώς, συνηθίζεις… Η εικόνα της Αθήνας μού θυμίζει εκείνη των μεγαλουπόλεων της Λατινικής Αμερικής που έβλεπα 30 χρόνια πριν και τρόμαζα. Όταν έφυγα από τη Γερμανία, ο Χάινερ Μίλερ επέμενε: «Μείνε, θα κάνεις πολλά πράγματα». Αλλά με έκαιγε η ιδέα του τόπου μου. Αυτό σήμερα έχει τραυματιστεί. Παλιά ήξερα ότι μια επιτυχία στο εξωτερικό αφορά την πατρίδα μου. Τώρα ποια πατρίδα να αισθανθώ; Αυτή που έγινε προτεκτοράτο, αποικία και μάλιστα με τον πιο ύπουλο τρόπο; Ένα καντόνι που του έχει αφαιρεθεί και η οποιαδήποτε μορφή αντίστασης; Ένας λαός απαθής, αδιάφορος, που έχει μετατραπεί σε μάζα. Τα αίτια βαθιά, με πρώτο την έλλειψη παιδείας. Ανακαλώ παιδικές μνήμες. Οι στερήσεις συσσωρεύουν ένα τοξικό φορτίο που θα εκραγεί. Το βαθύ ρήγμα που δημιουργείται στην κοινωνία μου θυμίζει το παλιό ταξικό μίσος.
• Υπάρχουν εστίες αντίστασης;
Συσπειρώνομαι, συναντώ νέους ανθρώπους. Ας κάνουμε ομάδες καλλιτεχνικής κρούσης, κολεκτίβες μεταξύ μας. Το σώμα στην τέχνη είναι εργαλείο πολιτικό: αντίστασης, άμυνας, αυτογνωσίας. Πίσω από την αμεριμνησία, την αφασία, βλέπω στα μάτια να φωλιάζει ο φόβος – πολύ κακό σημάδι. Βλέπω παιδιά οικογενειών κατεστραμμένων οικονομικά, ψυχολογικά, πολιτισμικά, να αντικρίζουν τον κόσμο επιθετικά. Ο εμφύλιος δεν θα τελειώσει ποτέ κι αυτό είναι τραγικό. Δεν είμαστε συγκρουσιακοί με την καλή έννοια, δεν κάνουμε δημιουργικό διάλογο, υποσκάπτουμε τον άλλον. Το βλέπουμε στην ασυνεννοησία των πολιτικών. Ακόμα ζούμε στο «εγώ κι όχι εσύ». Κανείς δεν συναινεί στην έξοδο από την κόλαση. Ακόμα ασχολούνται με ψιλοπράγματα, δεν βλέπουν τα γιγαντιαία προβλήματα. Συναντώ φίλους, συναδέλφους, είναι αλλιώτικοι. Φοβούνται, κλείνονται, το συναίσθημά τους έχει παγώσει. Τα πιο βασικά κριτήρια καταργούνται. Μ’ αυτό το ξεπούλημα χάθηκε το όποιο ψήγμα κρίσης είχαμε. Επί δεκαετίες ζούμε μια διαλυμένη Αριστερά και μια αδιόρθωτη τριτοκοσμικού τύπου Δεξιά.
• Μια ισχυρή και απειλητική ναζιστική Ακροδεξιά επίσης.
Ο Μπρεχτ τα είπε όλα. Προσκαλέσαμε για ένα βράδυ τη βία σπίτι, τη δεχτήκαμε παθητικά κι αυτή εγκαταστάθηκε για τα καλά, γιγαντώθηκε. Το σπίτι φράκαρε κι εμείς μεταμορφωθήκαμε σε μικρόβια στο παχύδερμο σώμα της. Επί χρόνια ακούμε για την επανίδρυση ενός κράτους που δεν ιδρύθηκε ποτέ… Το παλιό σ' αυτή τη χώρα δεν αποβάλλεται εύκολα, δεν αποσύρεται. Το παράδοξο και το επικίνδυνο είναι ότι συχνά ο νέος καλλιτέχνης δημιουργεί μέσα στην αγκαλιά του παλιού. Κι όσο κυοφορεί εκεί, προσαρμόζεται και υπηρετεί το παλιό. Εγώ τους λέω: αποκολληθείτε από δασκάλους και φορείς. Προσπαθήστε, παλέψτε, ανοίξτε δρόμους. Με την έννοια, βρείτε γλωσσικό κώδικα, επικοινωνήστε με τον κόσμο. Το αυτονόητο σε άλλες χώρες εδώ είναι το ζητούμενο.
• Πού οφείλεται η απροθυμία να εμπιστευτούμε τις νέες δυνάμεις;
Ο φόβος και ο φθόνος από τη γεροντοκρατία. Κάποιοι κομίζουν εκείνο που εφάρμοσαν στα νιάτα τους, ίσως με καλά αποτελέσματα, που όμως τώρα είναι ξεπερασμένο, απολιθωμένο, κακό. Κι όμως προσπαθούν να υπάρχουν ως βρικόλακες. Εγώ, χορτασμένος πια κι έχοντας ολοκληρώσει έναν κύκλο, μπορώ αύριο να εγκαταλείψω και να πάω να κάνω φώτα σ’ έναν νέο καλλιτέχνη. Κάθε κίνηση εναντίον των νέων, για οποιονδήποτε λόγο και με οποιονδήποτε τρόπο, είναι δολοφονική πράξη. Δεν στερείς τη δυνατότητα έκφρασης. Σήμερα όσο ποτέ πρέπει οι νέοι να πάρουν τα ηνία, να δράσουν. Χωρίς φρέσκο μυαλό η ελληνική κοινωνία δεν θα προχωρήσει, δεν θα αλλάξει. Οχι μόνο στην τέχνη, αλλά σε όλα τα επίπεδα. Αν δεις τον κόσμο ελληνοκεντρικά, νομίζεις ότι αποτελούμε το κέντρο του κόσμου. Αν μας κοιτάξεις από μια μεγάλη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα, βλέπεις την τελευταία τρύπα στον ζουρνά. Ο,τι κάνουμε είναι μεταξύ μας και παίρνει μια διάσταση σαν να απευθύνεται σε άλλους πλανήτες… Κι ας είναι μια ζύμωση στα Γκράβαρα… Δυστυχώς, ακόμα και τα καλά δεν γίνονται πουθενά γνωστά. Είμαστε η χώρα της νεκροφάνειας, όπως παρατηρεί εύστοχα ο φίλος μου Βασίλης Παπαβασιλείου.
www.efsyn.gr/'Εφη Μαρίνου
